Η πατριαρχία στην ελληνική κοινωνία: Αυτογνωσία και αυτοβελτίωση

Της Ελένης Δαούτου*

Η πατριαρχία δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό σύστημα· είναι ένα αόρατο πλαίσιο που διαμορφώνει τις σκέψεις ας, τις συμπεριφορές και τις επιλογές μας, συχνά χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Στην Ελλάδα, οι παραδοσιακές αντιλήψεις γύρω από τα φύλα παραμένουν ισχυρές, ακόμη και σε σύγχρονα περιβάλλοντα όπου φαινομενικά προωθείται η ισότητα. Πώς επηρεάζει η πατριαρχία την ψυχική μας υγεία; 

Και, κυρίως, πώς μπορούμε να την αναγνωρίσουμε μέσα μας και να καλλιεργήσουμε έναν πιο αυθεντικό εαυτό;

Από την παιδική ηλικία, οι κοινωνικοί ρόλοι μας διδάσκονται με τρόπο έμμεσο αλλά βαθιά ριζωμένο. Τα αγόρια μαθαίνουν ότι η αξία τους συνδέεται με τη δύναμη, την αυτονομία, την ικανότητα να “αντέχουν” χωρίς να δείχνουν αδυναμία. Τα κορίτσια, αντίθετα, ενθαρρύνονται να είναι ευγενικά, να φροντίζουν τους άλλους, να αποφεύγουν τη σύγκρουση. Αυτά τα μοτίβα δεν είναι απλώς “πολιτισμικές παραδόσεις”—γίνονται βαθιά εσωτερικευμένες πεποιθήσεις που καθορίζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας.

Ψυχολογικά, η πατριαρχία δημιουργεί πίεση και στα δύο φύλα, αλλά με διαφορετικούς τρόπους. Οι γυναίκες συχνά βιώνουν το “σύνδρομο της απατεώνισσας”, δηλαδή την αίσθηση ότι δεν είναι αρκετά ικανές ή ότι η επιτυχία τους είναι τυχαία, επειδή έχουν μάθει να αμφισβητούν την αξία τους. Από την άλλη, οι άνδρες καταπιέζουν την ευαλωτότητά τους, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη βαθιά συναισθηματική σύνδεση. Αυτό οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο όπου οι γυναίκες νιώθουν υποτιμημένες και οι άνδρες απομονωμένοι, χωρίς να ξέρουν πώς να εκφράσουν τις ανάγκες τους.Αυτές οι δυναμικές επηρεάζουν όχι μόνο το άτομο αλλά και τις σχέσεις. Σε έναν κόσμο όπου η ανδρική κυριαρχία θεωρείται αυτονόητη και η γυναικεία αυτονομία συχνά αμφισβητείται, οι σχέσεις γίνονται συχνά πεδίο άνισης κατανομής δύναμης. Πόσες φορές μια γυναίκα διστάζει να εκφράσει τις ανάγκες της φοβούμενη ότι θα θεωρηθεί “υπερβολική” ή “δύσκολη”; Πόσες φορές ένας άνδρας κρύβει την ευαισθησία του, φοβούμενος ότι θα χάσει την κοινωνική του αποδοχή;

Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα για την αποδέσμευση από αυτά τα στερεότυπα. Χρειάζεται να αναρωτηθούμε: Πώς επηρεάζει η πατριαρχία την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας; Ποιες συμπεριφορές μας είναι αυθεντικές και ποιες είναι απλώς αποτέλεσμα κοινωνικής εκπαίδευσης;

 Η αλλαγή ξεκινά όταν αρχίζουμε να αμφισβητούμε αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα.Η αυτοβελτίωση δεν σημαίνει απλώς να “διορθώσουμε” τον εαυτό μας, αλλά να επιτρέψουμε στον αληθινό μας εαυτό να εκφραστεί χωρίς φόβο. Ο άνδρας που μαθαίνει να μιλά ανοιχτά για τα συναισθήματά του χωρίς να ντρέπεται. Η γυναίκα που θέτει όρια χωρίς να αισθάνεται ενοχές. Ο άνθρωπος που ανακαλύπτει την αξία του πέρα από τις κοινωνικές προσδοκίες.Η πατριαρχία δεν αλλάζει από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά κάθε φορά που επιλέγουμε την αυθεντικότητα αντί για τον φόβο, κάνουμε ένα βήμα προς μια πιο ελεύθερη ζωή.

Και αυτό είναι το πιο ριζοσπαστικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε.